Search This Blog

29/11/2013

'મિલાપ'('૫૫)

ફિલ્મ : 'મિલાપ'('૫૫)
નિર્માતા : ફતેહચંદ- ફિલ્મ આર્ટ
દિગ્દર્શક : રાજ ખોસલા
સંગીત : એન. દત્તા
ગીતો : સાહિર લુધિયાનવી
રનિંગ ટાઇમ : ૧૪- રીલ્સ
થીયેટર : નોવેલ્ટી (અમદાવાદ)
કલાકારો : દેવ આનંદગીતા બાલીકે.એન.સિંઘજ્હૉની વૉકરઇદિરા બિલ્લીકૃષ્ણ ધવનરાજીન્દરઉમા (ટુનટુન)જગદિશરાજકુમકુમ અને બલબીર.





ગીતો
૧. હમ સે ભી કર લો કભી કભી તો.... ગીતા રૉય
૨. બચના જરા, યે જમાના હૈ બુરા.... ગીતા- રફી
૩. યે બહારોં કા સમા, ચાંદ તારોં કા સમા.... લતા મંગેશકર
૪. યે બહારો કા સમા, ચાંદ તારોં કા સમા.... હેમંત કુમાર
૫. જાતે હો તો જાઓ પર જાઓગે કહાં... ગીતા રોય
૬. પિયા ખુલ કે નયન ન મિલાયે રે.... આશા ભોંસલે
૭. ચાહે ભી જો દિલ તો જાના ન વહાં.... ગીતા રૉય
૮. દર્દ કા સાઝ ભી હૈ, દિલ કી આવાઝ ભી હૈ... લતા મંગેશકર

ફિલ્મ દેવ આનંદની હોય અને સાથે હીરોઇન ગીતા બાલી હોય, એટલે પહેલા પાંચ સપ્તાહ તો ફિલ્મ એમને એમ હાઉસફૂલ થયે રાખે અને એ સમયની આવી અનેક ફિલ્મો કલાકારોના નામ પર ઉપડતી હતી, પણ તો ય ભારતની પ્રજા આજે છે એટલી બેવકૂફ એ વખતે નહોતી, વધારે હતી ! નબેન્દુ ઘોષ જેવો પટકથા લેખક અને રાજીન્દરસિંઘ બેદી જેવો સંવાદ લેખક... કહે છે ને કે, બહુ ડાહ્યા બહુ ખરડાય ! ઍક્ટરોના નામ પર બે-ચાર દહાડા આ ફિલ્મ પણ ચાલી ગઇ, પછી ખબર પડી કે, આ લોકો તો આપણે છીએ એના કરતા ય વધારે બેવકૂફ બનાવે છે... ! બસ, એક વધારે ફાલતુ ફિલ્મને પ્રેક્ષકોએ દરવાજો દેખાડી દીધો.

નવાઇ તો લાગે ને કે, ફિલ્મ સાથે સંકળાયેલી કોઇ પણ વ્યક્તિને આ ફિલ્મ અત્યંત ઘટીયા છે, એનો ખ્યાલ નહિ આવ્યો હોય ? કમ સે કમ, દેવ આનંદ અને ગીતા બાલી પાસે તો થોડી અપેક્ષા રાખી શકાય ! તદ્દન ઇમ્પાસિબલ વાર્તા પર ફિલ્મ બનાવવાનું તો જાવા દિયો, થીયેટરમાંથી અડધી ફિલ્મે બહાર નીકળીને પ્રેક્ષકો મારે નહિ, એવો ફફડાટે ય નહિ થયો હોય ? ના થાય કારણ કે, ક્યાં ક્યાં પ્રેક્ષકો કોને કોને મારવા જાય ?

એ તો પછીથી સાચ્ચે જ મહાન બનેલા ડાયરેક્ટર રાજ ખોસલાની દિગ્દર્શક તરીકે આ પહેલી ફિલ્મ હતી. મૂળ નામ રાજવીર સિંઘ ખોસલા, એ રાજ ખોસલા મૂળ તો ગુરૂદત્તનો ચેલો. ગુરૂનું ફ્રેમિંગ સીધું એનામાં આવ્યું હતું. પરિણામે ગીતોના ટૅકિંગ કે ચાલુ ફિલ્મના સાદા શૉટ્સ લેવામાં પણ તમને એની કેમેરા ગોઠવવાની કમાલ દેખાઇ આવે. હદ ઉપરાંતનો દારૂ પી પી કરવાથી આ કાબિલ દિગ્દર્શક ઉપર પહોંચી ગયો, નહિ તો એણે દિગ્દર્શક કરેલી ફિલ્મોની યાદી જુઓ તો ચોંકી જવાય કે, કેવો ક્લાસ-વન દિગ્દર્શક હતો ! મિલાપ, સી.આઇ.ડી., કાલા પાની, વો કૌન થી, મેરા સાયા, મૈં તુલસી તેરે આંગન કી, સોલવા સાલ, બમ્બઇ કા બાબુ, એક મુસાફિર એક હસિના, અનીતા, દો બદન, ચિરાગ, દો રાસ્તે, મેરા ગાંવ મેરા દેશ, શરીફ બદમાશ અને દોસ્તાના. મુહમ્મદ રફી અને સાહિર લુધિયાનવીના આજીવન ચાહક રહેલા સંગીતકાર એન.દત્તા (દત્તા નાઇક)ની પણ આ પહેલી ફિલ્મ હતી. એકાદા ગીતને બાદ કરતા એ ય પણ કાંઇ કરી શક્યા નથી.

ગાન્ડા જેવી વાર્તા કંઇક આવી હતી :
ગામડે રહેતો કરોડપતિ દેવ આનંદ મુંબઇ શહેરમાં એના ચમચા દોસ્ત જ્હોની વોકરને લઇને આવે છે. એ કરોડપતિ છે, એટલી સિધ્ધિ પર અજાણ્યા લોકો ય એની પ્રોપર્ટીમાં ભાગ પડાવવા આવી જાય છે. એના પિતાની વસીયતનો વકીલ કે.એન.સિંઘ દેવ આનંદની તમામ દૌલત હડપ કરવા ગીતા બાલીને એની સેક્રેટરી તરીકે મોકલે છે. બન્ને પ્રેમમાં પડી જાય છે. કે.એન.સિંઘ છટકું ગોઠવીને દેવ આનંદને પાગલમાં ખપાવી દઇ, અદાલતમાં સાબિત કરવા માંગે છે કે, આવા ગાન્ડા માણસ પાસે સંપત્તિ રહેવી ન જોઇએ, એનું ટ્રસ્ટ બનાવવું જોઇએ. પણ અદાલતમાં ગીતા બાલી સિંઘનો ભાંડો ફોડી પોતાના પ્રેમને બચાવી લે છે.

ફિલ્મ સામાન્ય અને રાજ ખોસલાની પહેલી હોવા છતાં એમના દિગ્દર્શનના ચમકારા અને એમનું ખૂબ જાણીતું ફ્રેમિંગ અહીં મૌજુદ છે. ખોસલાની તમામ ફિલ્મોમાં સ્ત્રીને પૂરબહાર મૂલવવામાં આવે છે (શ્રેષ્ઠ દાખલો, 'મૈં તુલસી તેરે આંગન કી') એમ પ્રારંભ અહીથી થયો છે. ગીતા બાલી તો અમથી ય સર્વોત્તમ અદાકારા હતી ને એમાં સ્પર્શ ખોસલાનો થાય, એટલે બીજી ફિલ્મની ગીતા બાલીઓ કરતા અહી. એ વધુ અસરદાર લાગે !

અમિતાભ બચ્ચને ફિલ્મ 'અમર અકબર અન્થની'માં 'માય નેઇમ ઇઝ ઍન્થની ગૉન્સાલ્વીસ...' ગાઇને આ નામ મશહૂર કરી દીધું હતું. વાસ્તવમાં આ જ નામનો સંગીતકાર હતો, જેણે એન.દત્તાના આસિસ્ટન્ટ તરીકે આ ફિલ્મમાં કામ કર્યું છે. ખબર આપણા સુધી પહોંચી નથી. એટલે તમારી જાણ ખાતર કેઍન્થની ગૉન્સાલવીસ એ જમાનાનો ખૂબ આદરપાત્ર મ્યુઝિક અરેન્જર હતો. ઑરકેસ્ટ્રા કન્ડકટ કરવામાં આજ સુધી એનો કોઇ સાની નથી. મૂળ સંગીતકારની સાથે એક આસિસ્ટન્ટ હોય (જેમ કે, શંકર- જયકિશનના આસિસ્ટન્ટ દત્તારામ હતા) અને એક અરેન્જર હોય, (જેમ કે, સબેસ્ટીયન શંકર-જયકિશનની હારોહાર ઓપી નૈયરના પણ અરેન્જર હતા.)

આસિસ્ટન્ટનો રોલ ફિલ્મના મૂળ સંગીતકાર જેટલો જ મહત્વનો. કોઇ ગીતની ધૂન બનાવવા સંગીતકાર હાર્મોનિયમ લઇને બેઠા હોય, ત્યારે મોટા ભાગે તબલાની સંગત આસિસ્ટન્ટ કરે ને ક્યારેક ખુદ ધૂન બનાવીએ આપે, જેમાં નામ એનું નહિ, મૂળ સંગીતકારનું આવે. મુહમ્મદ શફી નૌશાદના આસિસ્ટન્ટ સંગીતકાર હતા. બિમારીને કારણે નૌશાદ પોતે હાજર ન હોવાથી નિમ્મી-ભારત ભૂષણની ફિલ્મ 'સોહની- મહિવાલ'ના તમામ ગીતો આ શફીએ બનાવ્યા હતા. 'ગંગા જમુના'માં લતાના બે ગીતો 'ના માનુ, ના માનુ ના માનુ રે, દગાબાજ તોરી બતીયાં ના માનું રે...' તેમ જ 'ઢુંઢો ઢુંઢો રે સાજના ઢુંઢો...' સાદ્યંત શફીની ધૂનો હતી.

અરેન્જર સંગીતની ધૂન બનાવવામાં માથું ન મારે, પણ એક વખત ગાયક સાથે રીહર્સલ થઇ ગયા પછી સંગીતકાર અરેન્જરને બોલાવે, જે જે તે ગીતને લગતાં વાજીંત્ર- વાદકોને બોલાવી રીહર્સલો કરાવે, નાટેશન્સ (સ્વરાંકનો) આપે... એટલે સુધી કે, રકોર્ડિંગ વખતે ક્યાં બેસવાનું છે, એ બધું ય અરેન્જર નક્કી કરી આપે.

અન્થની ગાન્સાલવીસ આ રીતનો અરેન્જર હતો.

આ ફિલ્મમાં ડાન્સ ડાયરેક્ટર સૂર્યકુમાર હતો, જે વિદેશી ધોળીયો હતો, પણ હિંદી ફિલ્મોમાં કાયમી સ્થાયી થયો હતો. કોમેડિયન મા. ભગવાનના ઘરની સામે જાહેર રસ્તે 'ભાઇલોગો'એ આ સૂર્યકુમારની હત્યા કરી નાંખી હતી. એ જમાનાની ફિલ્મોમાં ડાન્સને નામે કેવળ હાથ- પગ ઊંચા નીચા કરતા રહેવાનું હતું. આજે આઇટમ- સોંગ્સમાં તો હાલત એથી ય વધુ બદતર થઇ છે. પહેલા કમ- સે- કમ એટલું તો હતું કે, ગીત કે નૃત્યના ફિલ્માંકન વખતે કમેરા ચારે બાજુ ફરતો. હવે આગળ- પાછળવાળા બધા હીરો- હીરોઇનની સાથે કમેરામાં જોયે રાખીને એક લાઇનમાં પહોળા થઇને નાચે રાખે. કમેરા ય એક જ સ્થાને ફિક્સ હોય. નૃત્યને નામ ઝટકા સિવાય કાંઇ નહિ, ત્યારે આપણને હૅલન, વૈજ્યંતિમાલા, કુમકુમ કે વહિદા રહેમાનના ક્લાસિક નૃત્યોની કિંમત સમજાય છે. આ ફિલ્મનું એક નૃત્યગીત કરવા કુમકુમ આવે છે. ખરી પણ ઓળખી નહિ શકો કે આ જ કુમકુમ છે. મૂળ બનારસના એક મુસ્લિમ પરિવારમાં ૧૯૩૧માં જન્મેલી આ ઝેબુન્નિસા ઉર્ફે કુમકુમ પાછળ મહાન સર્જન્ક મેહબુબ ખાન રીતસરના દીવાના થઇ ગયા હતા. 'મધર ઇન્ડિયા'માં રાજેન્દ્ર કુમારની હીરોઇન બનાવ્યા પછી 'સન ઓફ ઇન્ડિયા'ની એને હીરોઇન બનાવી દીધી. રોમાન્સ બહુ લાંબો નહિ ચાલ્યો હોય, એટલે ફિલ્મ 'કોહિનૂર'ની વાર્તા લખનાર રામાનંદ સાગરના પર્મેનેન્ટ પ્રેમમાં પડી. સાગરની તમામ ફિલ્મોમાં એ પછી કુમકુમને લેવાઇ. 'દર્દ કા સાઝ ભી હૈ, દિલ કી આવાઝ ભી હૈ...' આ ગીત માટે કુમકુમ ફિલ્મમાં આવે છે. ગીતના શબ્દો જાણીતા લાગતા હોય તો તમારૂં ફિલ્મી જ્ઞાન તંદુરસ્ત કહેવાય. સાહિર લુધિયાનવીના આ મીસરાને હસરત જયપુરીએ એક શબ્દ બદલીને દેવ આનંદની ફિલ્મ 'અસલી નકલી'માં પોતાને નામ ચઢાવી દીધો હતો. 'છેડા મેરે દિલ ને તરાના તેરે પ્યાર કા...'રફી સાહેબના ગીતની સાખીમાં 'પ્યાર કા સાઝ ભી હૈ, દિલ કી આવાઝ ભી હૈ..'માં હસરતે પ્યારને બદલે દર્દ મૂકી દીધું છે.

મુંબઇના ગુજરાતી દિગ્દર્શક અમર સોલંકીના કહેવા મુજબ, કુમકુમ ફિલ્મસ્ટાર ગોવિંદાની ઓરમાન માસી થાય. ગોવિંદાની માતા નિર્મલા ગાયિકા અને હીરોઇન પણ હતી. એ મુસ્લિમ હતી ને કુમકુમ કઝિન થાય. કુમકુમ છેલ્લે છેલ્લે રાજશ્રી- જીતેન્દ્રની ફિલ્મ 'ગુનાહો કા દેવતા' અને ધર્મેન્દ્ર- જયલલિતાની ફિલ્મ 'ગંગા કી લહેરે'ના નિર્માતા- દિગ્દર્શક દેવી શર્મા સાથે ઘણી નજીકથી જોડાયેલી રહી હતી. દેવીને છોડયા પછી એ કોઇ સજ્જાદ નામના- એનાથી ઘણા નાના યુવાન સાથે પરણી ગઇ હતી. અલબત્ત, આજે તો કુમકુમ ૮૩ વર્ષની થઇ ચૂકી છે.

ફિલ્મ 'લવ ઇન ટોક્યો', 'નયા ઝમાના' કે 'ઝીદ્દી'બનાવનાર દિગ્દર્શક પ્રમોદ ચક્રવર્તી આ ફિલ્મમાં આસિસ્ટન્ટ દિગ્દર્શક છે, જે ગીતા દત્તના બનેવી થાય અને બીજા આસિસ્ટન્ટ ભપ્પી સોની હતા, જેમણે શમ્મી કપૂરવાળું 'બ્રહ્મચારી'બનાવ્યું હતું. ભપ્પી માધવીના પતિ થાય. માધવી ફિલ્મ 'જાનવર'માં રાજેન્દ્રનાથની પ્રેમિકા બને છે.

ફિલ્મ '૫૫ની છે, મતલબ કે દેવ આનંદ હજી ૩૦ની ઉંમરનો માંડ હતો. ઇન ફેક્ટ, એ હજી દેવ આનંદ બન્યો નહતો, એટલે પાછળથી બહુ હાસ્યાસ્પદ બનેલી પણ એ જમાનામાં ભારતના યુવાન-યુવતીઓને પાગલ કરી મૂકતી એની 'મનરિઝમ્સ' હજી આવી નહોતી, એટલે કે, વાંકા ચાલવું, આંખી ઝીણી કરવી કે એક મિનીટ હખણાં ઊભા ન રહેવું. એ બધું આવ્યું નહોતું. એટલે એ કેટલો ઊંચા ગજાનો 'ઍક્ટર' પણ હતો- માત્ર હીરો નહિ, તેની પ્રતિતી થાય છે. ખૂબસૂરતીમાં તો એ રાજ-દિલીપ બન્નેને મ્હાત કરી શકતો હતો. રાજ-દિલીપથી એક ઇંચે ય કમ નહિ ! ડાન્સમાં આ ત્રણે જણાનું કામ નહિ. એ લોકો પોતે ય સમજીને ફિલ્મોમાં ભાગ્યે જ ડાન્સ કર્યો છે ને કરવા ગયા છે, ત્યારે હાસ્યાસ્પદ લાગ્યા છે.

'૫૦-ના દાયકાની ફિલ્મો જોઇએ એમાં જો ક્લબ કે હાટેલ બતાવવાની હોય તો શહેરના 'રઇસ' લોકો પર્મેનન્ટ છાપેલા લિબાસમાં હોય. શાર્ક- સ્કીનનો સફેદ કોટ (બ્લૅઝર), ગળે ચોકડીવાળી 'બો- ટાઇ' અને બ્લૅક પૅન્ટ. ગુન્ડા બતાવવાના હોય તો કાળા ગોગલ્સ, ચટાપટાવાળી જર્સી, બ્લૅક લૅધર જૅકેટ અને બહુ ખરાબ ગુન્ડો હોય તો ગળે રૂમાલ. અહી બૉસ કે.એન.સિંઘ પણ ખાસ ક્લબ-સોંગ્સ વખતે પહેરવાના કામમાં આવે એવો શૂટ સિવડાવી લાવ્યો છે ને પાછો પહેર્યો પણ છે, બોલો !

ગીતા બાલી એટલે કે સ્વ.શમ્મી કપૂરની ભૂતપૂર્વ સ્વર્ગસ્થ પત્ની. મૂળ નામ તો આ સરદારનીનું હતું, હરિકીર્તન કૌર, પણ હરિનું કીર્તન કરવા કરતા એને સાપ પકડવાનો જબરો નાદ લાગ્યો હતો. નાનપણમાં જ નહિ, મોટી થયા પછી પણ ગીતા જ્યાં સાપ જુએ કે તરત બિનધાસ્ત પકડવા દોડી જાય. (એ વાત જુદી છે કે, શમ્મી કપૂર નામનો મોટો 'એનાકોન્ડા' પકડીને એ ધન્ય ધન્ય થઇ ગઇ.) ગીતા બાલીની બહેનનો પતિ જસવંત બાલી જે પોતે ય હીરો હતો, તેની દીકરી એટલે યોગીતા બાલી.. મતલબ ગીતા યોગીતાની સગી મૌસી થાય. મિથુન દાના ગીતા બાલી માસીજી ! અલબત્ત, તદ્દન સ્વાભાવિક અભિનયમાં ગીતાની તોલે એ જમાનાની કે આ જમાનાની એકે ય હીરોઇન ન આવે. ફિલ્મના પરદા ઉપર એ અભિનય કરતી નહિ, મૂળ વાર્તા કે ઘટનામાં આ વ્યક્તિ જ હશે, એવો સ્વાભાવિક અભિનય ગીતા બાલી પછી તનૂજા, એની દીકરી કાજોલ અને હમણાં હમણાં ફિલ્મ 'બન્ડ બાજા બારાતી' વાળી અનુષ્કા શર્માના નામો મૂકાય.


દેવ આનંદનો કોઇ ચાહક તમારી પાસે આ ફિલ્મ 'મિલાપ'ની ડીવીડી માંગવા આવે તો એના માથે પ્રેમથી હાથ ફેરવીને ડીવીડીની સાથે અમદાવાદના બોપલ-ફોપલમાં એના નામે એકાદો ફ્લટ પણ લખી આપજો, નહિ તો સીડી પાછી આપવા આવશે !

27/11/2013

ઘેર બનાવેલી ચૉકલેટ

''અસોક...આ અઢ્ઢી મહિનાથી આપણા ઘરે બનાવેલી ચૉકલૅટું પઇડી રઇ છે...કોઇ ખાતું નથ્થી...સુઉં કરવું ?''

અમારા ઘરમાં કોઇ પણ ચીજ બનાવ્યા પછી એને સમયના આંકડા અપાય છે, ''આ પાસ્તા બે 'દિ ના પઇડાં રિયા છે....કોક તો ખાવ.'' અથવા તો, ''અસોક, તમારો લંચ-બોક્સ કિયાં મૂકી આઇવા'તા...? ઓફિસમાં ભૂલી આઇવા'તા ને ? આજે તઇણ 'દિ પછી એવો ને એવો ભરેલો પાછો આઇવો...કાંઇ ખાધું જ નો'તુ ? આ તો શારૂં થિયું, કે, બોયલા વગર બા ખાઇ ગીયા... બિમારીમાં એમને ઝાઝી ખબરૂં પડતી નથ્થી, નંઇ તો બધુ બહાર ઝીંકી દેવું પડત ને ?''

એ વાત જુદી છે કે, એ થેપલાં ખાધા પછી બા ય ફેકી દેવા પડે એવા થઇ ગયા હતા ! આપણે મરદ માણસ. આપણે તો બબ્બે વીક પહેલાના થેપલાં ય ખાઇ જઇએ... ને તો ય બા ની હોજરી સારી... ટકી ગયા. તાંબા-પિત્તળની હોજરી નંખાવી હશે ?

વાઇફે છ ડબ્બા ભરીને ચોકલેટો બનાવી રાખી હતી. આજકાલ ઘેર ઘેર ચૉકલેટો બનાવવાનો ધંધો શરૂ થઇ ગયો છે. જેના ઘેર જઇએ, આવકાર આપે કે ન આપે, ચૉકલૅટ આપે જ. મોટા ભાગનો માલસામાન બજારમાંથી તૈયાર લાવવાનો હોય છે. આપણે એનો આકાર આપવાની ડાઇ જ લઇ આવવાની ને એના ઉપર ચળકતું રૅપર વીંટાળી દેવાનું.

એણે એક ડબ્બો ખોલી નાંખ્યો. ''અસોક, આમાંની અડધી ચૉકલૅટું તમારે જ ખાય જાવાની છે... નો ખાવ, તો તમને મારા સમ છે ?''

આવી લાલચ આપે, તો કોઇ ખાય ખરૂં ? એક દાણો ય ખાઇએ તો હાળા સોગંદ સાચા ન પડે. મેં જોયું તો, ડબ્બામાંથી બહાર કાઢેલી ચૉકલેટો મિલવિસ્તારોમાં ફૂટપાથની દિવાલો પર છાણાં થાપ્યા હોય, એવી આકર્ષક લાગતી હતી. કહે છે કે, ચોંટાડયા પછી છાણાં તો એક દિવસ ઉખડે પણ છે...! હું ડર્યો. આની ચૉકલૅટ ખાધા પછી મારૂં  જડબું ચોંટી જશે ને ઉખડશે નહિ તો ખોલાવવા ક્યાં જઇશ ? દરિયા કિનારે કાળમીંઢ ખડકો ઉપર પાણીના મોજાં ફરી વળ્યા પછી એ જ ખડકો ચળકે છે, એમ આની ચૉકલેટો ચળકતી હતી. ફરક એટલો કે, મજબૂરી હોય તો એક સમયે પેલા ખડકો તો ચાવી જવાય...! છેલ્લા ૩૬- વર્ષથી વાઇફે બનાવેલા અનેક પદાર્થો હું ખોરાક સમજીને ચાવી ગયો છું... આજે તો મારા સફેદ દાંતના ય બ્લેક બોલાય છે !

''વાઇફ... મારી એક વાત માનીશ, ડાર્લિંગ ? હું...''

''મને બધી ખબર છે, તમે સુઉ કે'વાના છો ! ઇ જ કે, આ ચૉકલેટું ગાયને ખવડાવી દે.. અસોક, મારે ગૌ-હતીયાનું પાપ માથે નથ્થી લેવું.. આપણે ભા'મણ છીએ... ગાયુંને ગમ્મે ઇ નો ખવડાવાય !''

''ના વાઇફ, હું તો એમ કહું છું કે, આ ચૉકલૅટોને આપણે ડ્રૉઇંગ-રૂમના ટાઇલ્સ તરીકે વાપરી નાંખીએ તો ? આબુથી લાવેલા ટાઇલ્સ તો બે મહિનામાં ઉખડી જાય છે.. આમાં વીસ-પચીસ વરસ સુધી તો નિરાંત !'' ''તમને મારૂં બનાવેલું કાંય ભાયવું છે આજ હુધી ? તે 'દિ સામેના ફ્લૅટવારીના ઘરેથી પાપડના કાચાં લુવા આઇવા'તા, ઇ ચાટી, ચાટીને તમે ખાય ગીયા ને ઇ જ લુવામાંથી મેં પાપડું સેકીને દીધા, ઇ તમને છાપાના કાગરૂં (કાગળ) જેવા લાઇગા...!''

ખૈર. જગતમાં એવા ય કેટલા છે, જેને બે ટંક ભોજન નથી મળતું... બાકીનાને ઘરની રસોઇ ખાવી પડે છે ! કહે છે કે, ઉપર સ્વર્ગ નરક જેવું કાંઇ હોતું નથી.. બધું અહી જ ભોગવવું પડે છે ! વધી પડેલી ચૉકલૅટો એક ટેન્શન બની ગઇ હતી. સાડી-ડ્રેસનો બિઝનૅસ કર્યો હોત ને આવી વધી પડી હોત તો કોકને ફ્રી-ગિફ્ટ તરીકે ય આપી આવીએ... મારે એ વિભાગમાં કૉન્ટૅક્ટ્સ ઘણા સારા... !

પણ આ ચૉકલેટો ફ્રી-ગિફ્ટમાં આપવાથી સંબંધોની માતૃશ્રીના મૅરેજ થઇ જાય... સુઉં કિયો છો ? અગાઉ તો અમે વધારે ભરાઇ પડયા હતા. વાઇફથી એક વખત ભૂલમાં મોટી સંખ્યામાં પાણી-પુરીઓ બની ગઇ હતી. પાણી સુધી તો બધું બરોબર હતું, પણ પુરીની સાઇઝો થેપલાં જેટલી થઇ ગઇ હતી. માણસ છે, ભૂલ થાય, પણ જેને જેને ફ્રી-ગિફ્ટ તરીકે એ ભાખરીઓ... આઇ મીન, પાણીની પુરીઓ મોકલાવી, એ બધાએ પૂછાવ્યું કે, આખી પુરી તો મ્હોંમાં જશે નહિ, તો અમારે પુરીની મહીં પેસીને ખાવાની છે ? ગીનેસ બૂક ઑફ રૅકૉડર્સમાં આ પાણી-પુરી મૂકાશે... જેમ વર્લ્ડ-રૅકૉર્ડ સાઇઝના પિત્ઝા કે ઢોંસા મોટી મોટી સાઇઝોના બને છે, એમ આપણા ગુજરાતનાં ગૌરવ તરીકે રાક્ષસી-સાઇઝની આ પાણી-પુરીઓ મૂકાશે. બનતા તો બની ગઇ, પણ વધેલી ચૉકલેટો સંતાડવી ક્યાં ? કોઇ જુએ તો ય કેટલું ખરાબ દેખાય કે, આ લોકોને ત્યાં દાળ-ભાત- શાક-રોટલી નહિ થતા હોય ? એક ફ્રીજ તો નાનું પડે એવું હતું, એટલે અમે નવા ત્રણ ફ્રીજો લઇ આવ્યા, જેથી અનંતકાળ સુધી ચૉકલેટો રાખી શકાય. પછી તો ફ્રીજમાં મૂકેલી જે કોઇ ચીજ ખાઇએ, એ બધામાં ખુશ્બુ ગુજરાત કી નહિ, ચૉકલેટ કી આવે. મને યાદ છે, ફ્રીજમાં મૂકેલી લસણની ચટણી પણ ચૉકલેટ ફ્લૅવરની લાગતી હતી.

છેવટે એક બ્રિલિયન્ટ આઇડિયો આવ્યો...(આઇડિયો બ્રિલિયન્ટ હોય તો વાચકોએ સમજી જવું કે, એ મને તો ન જ આવ્યો હોય !) આમે ય ફ્લૅટમાં રૅનોવેશન તો ચાલતું જ હતું. ડ્રૉઇંગ-રૂમના ઇન્ટરિયર તરીકે સહુ મન ફાવે એવા તુક્કાઓ લડાવે જતા હતા. ચાર પૈકીની એક દિવાલ ઉપર ટેક્ષ્ચર કરાવવાની આજકાલ ફૅશન શરૃ થઇ છે. યાદ હોય તો લોકો તો આવી દિવાલો ઉપર લિસ્સા અને ગોળ રંગબિરંગી પથ્થરો ચોડાવે છે અને લાગે છે પણ સારા.

અમે ચૉકલેટની દિવાલ બનાવવા મજૂરો રોક્યા. વાઇફે મને ખૂણામાં લઇ જઇને કીધું પણ ખરૃં કે, ''અસોક, ધિયાન રાખજો... મજૂર-માણસુંના કાંઇ ભરોશા ન હોય...દિવાલ બનાવતા બનાવતા એ લોકો અડધી ચૉકલૅટું ખાઇ નો જાય...!''

''જો વાઇફ...! આ ચૉકલેટો મજૂરોને તો હું નહિ જ ખાવા દઉં. એમાં તો એ બધાની ઉત્તરક્રિયાઓ આપણા ઘેરથી કરવી પડે ને એ લોકો કાંઇ આપણી ન્યાતના નથી. બા ય ખીજાય.''

''ઇ તો બરોબર, પણ આપણે એવું કાં નો કરી શકીએ કે, જેટલી ચૉકલેટું ઇ લોકો ખાય જાય, એટલીના પૈસા એમની મજૂરીમાંથી કાપી લેવાના...''

''ડાર્લિંગ, જેટલી ખાશે, એટલાની નુકસાનીનું વળતર સામેથી ચૂકવવું પડશે. મેં એ પૈસા કબાટમાં જુદા જ રાખ્યા છે.''

અમે વાત કરતા હતા, ત્યાં જ એક મજૂર ચોકલૅટનો એક ગઠ્ઠો હાથમાં લઇને અમને બતાવવા આવ્યો.

''શાયેબ...આ પાણો ભીંતમાં ચોડાતો નથી... અંદર કોકનો દાંત છે !''

જ્વૅલર્સની શૉપમાં રૂબી કે નીલમ જોતી હોય, એમ ગોળ ગોળ ફેરવીને વાઇફે ગભરાઇને ચોક્લૅટનો એ ગઠ્ઠો જોયો,

''અસોક.... આ તો ઓલા મધુભા'યનો દાંત છે... આપણા ઘરે આઇવા'તા, તંઇ મેં બવ આગ્રહું કરી કરીને એમને આ ચૉકલૅટું ખવડાવી'તી...ઇ બવ ના પાડતા રિયા પણ મેં બવ આગ્રહું કઇરા તો ઇ મૂંગે મોંઢે ખાઇ ગીયા, ઇ મને યાદ છે... આ એમનો જ દાંત છે.''

''ડાર્લિંગ...તને તો ફક્ત દાંતની જ ખબર પડી... આ જો છેલ્લા પાનાનું બેસણું. હવે તો ઉકલી ય ગયા છે.''

સિક્સર

- ''બધા નેતાઓ મૂર્ખ છે'', એવું આ દેશનું સિક્રેટ બહાર પાડી દેનાર વૈજ્ઞાનિક ડૉ.સી.એન.આર. રાવે પોતાનું નિવેદન બદલી નાંખ્યું કે, હું તો આવું બોલ્યો જ નથી.

- હવે ચોક્કસ એમનો 'ભારત રત્ન' પાછો ખેંચી લેવો જોઇએ... સિક્રેટ ઉપર શંકા કરવા બદલ !

24/11/2013

ઍનકાઉન્ટર : 24-11-2013

* 'સ્મશાન વૈરાગ્ય' કોને કહેવાય ?
- ગમે તેવા રોમન્ટિક હો... સ્મશાનમાં સુંદરીઓ જોવા મળતી નથી. ભલભલાને વૈરાગ્ય આવી જાય !
(લલિત ઓઝા, જૂનાગઢ)

* મારી પત્ની તેના ભાઇનું જ કહ્યું માને છે. કોઇ ઉપાય ખરો ?
- સસરાનો સંપર્ક કરો. ઓફર મૂકો કે, કાં તો તમારી પત્ની બદલી આપે ને કાં તો એનો ભાઇ...!
(સ્નેહલ ચોકસી, પાટણ)

* હાસ્યલેખકોની તાતી જરૂર સ્વર્ગને છે કે નર્કને ? આપ શું પસંદ કરશો ?
- વહેલા પહોંચી જઇને મને મેસેજ મોકલશો કે, તમે છો ત્યાં ફાવે એવું છે ?
(નયના પારેખ, વલસાડ)

* 'મફતનું ખાઇશ નહિ ને ખાવા દઇશ નહિ' એવું લખાણ પોલીસના બરડા ઉપર ફરજીયાત લખાવાય તો ?
- સાચુ પૂછો ને એ લોકોના પગારો જાણો તો દયા આવી જાય કે, આટલા પગારોમાં એ લોકો મફતનું ખાય નહિ તો જીવે ક્યાંથી ?
(રમીલા રાવળ, રાજપિપળા)

* કોઇ છોકરી છોકરાને પ્રપોઝ કરે તો છોકરાએ શું કરવું જોઇએ ?
- એની બાને બોલાવી લેવી જોઇએ.
(મોહિત સારાવાલા, સુરત)

* અશોકજી, સરદારજીની ખુરશી પર તમને બેસાડવામાં આવે તો ?
- હું એટલો બધો મૂરખ નથી. બેસવું જ હોય તો સોનિયાજીની ખુરશી પર ન બેસું?
(હોઝેફા બારીયાવાલા, ગોધરા)

* તમને રસ્તામાં ભગવાન મળે તો શું પૂછો ?
- ''શું ચાલે છે, બૉસ...?''
(સાધના યાદવ, ભાવનગર)

* ગરીબોની લાગવગ ક્યાંય કેમ ચાલતી નથી ?
- ગરીબોને પહેલી જરૂર પેટ ભરવાની છે..... લાગવગ લગાડવાની નહિ !
(રઝાક અ પરમાર, બાબરા- અમરેલી)

* ગીરના સિંહોને ખસેડવાના પેંતરા ચાલે છે તો મનમોહનસિંહને કેમ ખસેડાતા નથી?
- વાત સિંહોની થાય છે !
(અંકિત જી. ત્રિવેદી, મોડાસા)

* આપણે ત્યાં 'ભાર વગરનું ભણતર' છે કે, ભણતરમાં ભાર રહ્યો નથી ?
- તમને મારા ભણતરની ખબર પડી ગઇ લાગે છે..!
(યુગ રાવલ, ગોંડલ)

* ૨૦૧૪ ની ચૂંટણીના પરિણામો પછી ટીવી પર કોંગ્રેસીઓ શું કહેશે ?
- ''અમે પ્રજાનો ચુકાદો માથે ચઢાવીએ છીએ. ''તારી ભલી થાય ચમના... બીજું તું કરી પણ શું શકે એમ છે ?
(બરખા વાય. ત્રિવેદી, વડોદરા)

* પતિ પાછળ પ્રાણત્યાગ કરનારી પત્નીને સતી કહેવાય, તો પત્ની પાછળ પ્રાણત્યાગ કરનાર પતિને શું કહેવાય ?
- બેવકૂફ.
(મયૂરી ભાવેશ વોરા, જોરાવનગર)

* સ્વદેશી ચીજવસ્તુઓને પ્રોત્સાહન આપવાની હિમાયત થાય છે, પણ આપણો માલ એટલો સક્ષમ છે ખરો ?
- એટલે તો સોનિયાજીને ઇન્ડિયા લઇ આવ્યા !
(સાધના નાણાવટી, જામનગર)

* સારા માં-બાપ ફિલ્મો કે ટીવી-સીરિયલોમાં જ જોવા મળે છે, ત્યાં 'માં-બાપને ભૂલશો નહિ' કેટલું સાર્થક ?
- એ તો આપણા સંતાનો મોટા થઇને આપણને કેવી રીતે ટ્રીટ કરે છે, એના ઉપરથી બધો હિસાબ મળી જાય !
(ડૉ.સુનિલ શાહ, રાજકોટ)

* લોકો મૃત્યુ બાદ જ વ્યક્તિના વખાણ કરવાનો ઢોંગ શાથી કરે છે ?
- કેમ, અમારે જુઠ્ઠું ય ન બોલવું ?
(જયેશ અંતાણી, ભાવનગર)

* સ્ત્રી અને રાજકારણી, બેમાંથી સમજવામાં સહેલું કોણ ?
- રાજકારણીઓ પાછળ ટાઇમો બગાડવા ભ'ઇ... મને તો ન પાલવે !
(પુલિન સી. શાહ, સુરેન્દ્રનગર)

* તમે આ ઉંમરે પણ હૅન્ડસમ છો, છતાં તમારા લેખોમાં કાયમ તમારી જાતને નીચી કેમ પાડે રાખો છો ?
- મારા હૅન્ડસમ હોવાથી હવે એક પણ વ્યક્તિ ખુશ થવાની નથી. મારી જાતને ફાલતુ ગણાવું છું, ત્યારે અનેકને સંતોષ મળે છે કે કમ-સે-કમ, આપણે અશોક દવે કરતા વધારે સારા લાગીએ છીએ !
(શ્વેતા ફેનિલ શાહ, અમદાવાદ)

* હવે તો શિયાળો શરૂ થયો પંખો બંધ કરૂં ?
- બા ને પૂછી જોવું સારૂં.... નહિ તો શું થાય ???
(મણીબેન પટેલ, ઊંટડી- વલસાડ)

* અમિતાભ, અઝીમ પ્રેમજી, અનિલ અંબાણી, અશોક દવે... આ ''અ''હોભાવો ક્યાં સુધી ?
- ઓકે... મારા કારણે આ ત્રણે ય નું નામ મોટું થયું... ગૂડ !
(મિતેશ આઇ. દોશી, અમદાવાદ)

* આપણે પુરૂષો અનાદિકાળથી સ્ત્રીઓનું શોષણ કરતા આવ્યા છીએ, તે ક્યારે અટકશે ?
- આપણું નામ તો વચ્ચે લાવવાનું જ નહિ ! અનાદિકાળમાં હું તો હતો પણ નહિ... મને યાદ છે, એ યુગમાં હું તો કોઇ ઇશ્વર- બિશ્વર સ્વરૂપે હતો... મનુષ્ય નહિ !
(જવાહર એમ. મહેતા, મુંબઇ)

* રોજ સવારે છાપું ખોલતા, ભ્રષ્ટાચાર, બળાત્કાર, ખૂન ને કૌભાંડોના સમાચારો.. ને એમાં ભ્રષ્ટ નેતાઓના બેવકૂફીભર્યા નિવેદનો..!
- બોલો, હવે કહો. આ બધાની સરખામણીમાં સાસ- બહુની સુપર- બેવકૂફીભરી સીરિયલો વધુ સારી લાગે છે ને ?
(યુનુસ ટી.મર્ચન્ટ, મુંબઇ)

* સુરતની ઘારીમાં 'ગળપણ'અને બોલીમાં 'ગાળ'પણ ?
- જામનગર તો બબ્બે 'જામ' લઇને બેઠું છે.. સૅન્ડવિચ પર ચોપડવાનો જામ અને ...'એક જામ પી લે, મેરે યાર !'
(નૈષધ દેરાશ્રી, જામનગર)

* ઉત્તમ પત્ની મેળવવા માટે ક્યું વ્રત પુરૂષે રાખવું ?
- એવી રૅડીમૅઇડ તૈયાર પત્નીઓ ના મળે. કોકની કન્યા લઇ આવીને એને ઉત્તમ પત્ની બનાવવી પડે.
(રાજેશ કે. દવે, સુરેન્દ્રનગર)

* 'ચિત્રલોક' પૂર્તિમાં તમારી 'ફિલ્મ ઇન્ડિયા' કૉલમમાં હિંદી ફિલ્મોના રીવ્યૂ પૂરા થાય, પછી ગુજરાતી ફિલ્મો વિશે શરૂ કરવાના છો ? એવું હોય તો ભગવાન બચાવે વાચકોને !
- જાઓ.... ભગવાને તમને બચાવી લીધા..!
(રમેશ દેસાઇ, અમદાવાદ)

* બધા માણસો મૂર્ખ નથી હોતા...કેટલાક કૂંવારા પણ હોય છે. સૂઉં કિયો છો ?
- હું એક આદર્શ મૂર્ખ છું.
(રમેશ સુતરીયા- ટ્રોવા, મુંબઇ)

22/11/2013

બોમ્બે ટોકીઝનું મશાલ ('૫૦)

ફિલ્મ : 'મશાલ'('૫૦)
નિર્માતા : અશોક કુમાર- બોમ્બે ટૉકીઝ
દિગ્દર્શક : નીતિન બૉઝ
સંગીત : કુમાર સચિનદેવ બર્મન- મન્ના ડે
ગીતો : પ્રદીપજી
રનિંગ ટાઇમ : ૧૪- રીલ્સ
થીયેટર : ઍડવાન્સ (અમદાવાદ)
કલાકારો : અશોક કુમાર, સુમિત્રાદેવી, રૂમા દેવી, કનુ રૉય, મોની ચેટર્જી,
એસ.નઝીર, જાલ મર્ચન્ટ, નાના પળશીકર, શિવરાજ, નીલમ, સતિદેવી, ગૌરી દેવી, નિહારિકા દેવી, અરૂણ કુમાર, સમર ચેટર્જી, કૃષ્ણકાંત, દુબે અને કક્કુ.


ગીતો

૧. ઉપર ગગન વિશાલ, નીચે ગહેરા પાતાલ.... મન્ના ડે
૨. જબ તુમ થે હમારે ઔર હમ થે તુમ્હારે..... અરૂણ કુમાર
૩. આજ નહિ તો કલ, બિખર જાયેંગે યે બાદલ... લતા મંગેશકર
૪. આંખો સે દૂર દૂર હૈ પર દિલ કે પાસ.... લતા મંગેશકર
૫. કિતની સચ હૈ યે બાત રે, કોઇ માને યા ન માને.... ગીતા રોય
૬. દુનિયા કે લોગો, લો હિમ્મત સે કામ..... મન્ના ડે
૭. મોહે લાગા સોલહવા સાલ.... શમશાદ બેગમ- અરૂણ કુમાર
(ગીત નં.૧માં મન્ના ડેને કોરસમાં, બર્મન દા, પ્રદીપજી, કિશોર કુમારે સાથ આપ્યો હતો. જ્યારે ગીત નં.૭-માં કિશોર કુમારે ચિત્રવિચિત્ર અવાજો કાઢીને પોતાનો ફાળો આપ્યો હતો.)

'સિર્ફ નામ હી કાફી હૈ...' એક નહિ, અનેક નામો ! જે ફિલ્મ વિશ્વવિખ્યાત સાહિત્યકાર બંકીમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય જેવા સિધ્ધહસ્ત લેખકે લખી હોય (મૂળ નવલકથાનું નામ 'રજની'), બોમ્બે ટોકીઝનું માનવંતું બેનર હોય, હીરો અશોક કુમાર હોય, દિગ્દર્શન નીતિન બોઝનું હોય, સંગીત સચિનદેવ બર્મનનું હોય અને મોટા ભાગના ગીતો આજ સુધી સુરીલા રહી ગયા હોય, એ ફિલ્મ તો કેવી મનોહર-મનોહર હોય...?

હતી જ. હજી અશોક કુમાર એમના યાર દોસ્તોને લઇને બોમ્બે ટોકીઝમાંથી છુટા નહોતા પડયા અને ફિલ્મિસ્તાનની સ્થાપના નહોતી થઇ, છતાંય બોમ્બે ટોકીઝના છેલ્લે છેલ્લે બૂઝતા દિયા પૈકીની આ ફિલ્મ આજે પણ જોવી ગમે એવી છે. આપણને તો આજે મન્ના દા... (કેવી કરૂણતા...! અચાનક હવે એમના નામની આગળ 'સ્વર્ગસ્થ' લખવાનું ચાલુ કરી દેવું પડયું !)એ ગાયેલા (અને કદાચ એમણે જ કમ્પોઝ કરેલા) ગીત 'ઉપર ગગન વિશાલ, નીચે ગહેરા પાતાલ...'પૂરેપૂરૂં કંઠસ્થ છે. લતાનું 'આંખો સે દૂર દૂર હૈ પર દિલ કે પાસ..' તો ભાઇ... ભારે મીઠડું ગીતડું છે. ન સાંભળ્યું હોય તો સીડી મંગાવી લેજો. સાથે લતાનું એવું જ બીજું, 'આજ નહિ તો કલ, બિખર જાયેંગે યે બાદલ..'પણ એકની સામે એક ફ્રીમાં આવશે. બર્મન દાની હજી તો હિંદી ફિલ્મોમાં શરૂઆત જ હતી. છતાં ચમકારા કેવા મધુરા દેખાવા (અને સંભળાવા) માંડયા હતા કે અરૂણ કુમાર જેવા સમજો ને ઓલમોસ્ટ નો-સિંગર પાસે એ દિવસોમાં દેશ આખામાં ફરી વળેલું ગીત, 'જબ તુમ થે હમારે ઔર હમ થે તુમ્હારે...' પણ તમને પર્સનલી કામમાં આવે એવું છે, જો પ્રેમભંગનો તાજો તાજો બોકડો બન્યા હો તો !

આ અરૂણ કુમારે અશોક કુમારને ફિલ્મ 'કિસ્મત'માં ય પ્લેબેક આપ્યું હતું. સગો તો હતો, પણ શું સગો હતો, એ બહુ યાદ નથી, પણ દાદામોનીનો ખૂબ લાડકો હતો અને કરૂણતા એવી થઇ કે, અરૂણ કુમાર ભર જુવાનીમાં ગૂજરી ગયો... દાદામોનીના જ ખોળામાં માથું રાખીને ! યાદ તો છે ને, 'ધીરે ધીરે આ રે બાદલ ધીરે આ રે.. મેરા બુલબુલ સો રહા હૈ, શોરોગુલ ન મચા..' આ અરૂણકુમારે ગાયું હતું.

ગીતા રોય હજી 'દત્ત' બની નહોતી અને ધૂમધામ જમાનો એનો ચાલતો હતો. લતાને હજી છવાવાનું બાકી હતું. આશા તો સમજો ને, હજી આવી પણ ન કહેવાય બે ચાર ફિલ્મોને બાદ કરતા ! 'કિતની સચ્ચી બાત હૈ યે, કોઇ માને યા ન માને' ગીત ટિપીકલ ગીતિયન-ગીત હતું, કે એના જ ગળામાં શોભે.

ફિલ્મ દિગ્દર્શિત કરી હતી. દાદા નીતિન બોઝે, બહુ કાબેલ ડાયરેક્ટર. અશોક - નરગીસ-દિલીપની ફિલ્મ 'દીદાર'કે દિલીપની પોતાની ફિલ્મ 'ગંગા જમુના' પણ એમના જ દિગ્દર્શનની કમાલ. મૂળ તો દાદા ન્યુ થીયેટર્સની પેદાશ અને આમ બીજી રીતે તમે પણ એમને જીવનભર યાદ રાખો એવી ઓળખાણ આપું તો, હિંદી ફિલ્મોમાં પ્લેબેકની શરૂઆત આ માણસે કરાવી હતી. ન્યુ થીયેટર્સની બંગાળી ફિલ્મ 'ભાગ્યચક્ર'માં સંગીતકાર રાયચંદ બોરાલને પ્લેબેકનો રસ્તો આમણે બતાવ્યો હતો. એ જ ફિલ્મ અનુવાદિત થઇને હિંદીમાં 'ધૂપછાંવ'બનીને પ્રારંભ થયો પ્લેબેક-સિંગિંગનો.

બર્મન દાનું સંગીત એકાએક પલટવાર કરી બેઠું નહોતું. સંગીતનો પૂરો જાણકાર માણસ, પણ જાણકારી જ નડી. જોય મુકર્જીના પિતા શશધર મુકર્જી જ એમને મુંબઇ લઇ આવ્યા અને અશોક કુમારની બે ફિલ્મો 'શિકારી' ('૪૬) અને 'આઠ દિન'માં સંગીત આપવાનું કામ સોંપ્યું. કાકા જરા ય ચાલ્યા નહિ. એકાદ વાર કાન પડયો (નજર પડી ન કહેવાય !) તો એમના જ ઘરનો નોકર નૌશાદની ફિલ્મ 'રતન'ના ગીતો ગુનગુનાવતો જોયો ને કાકા બગડયા, ''સાલા પગાર મારો ખાય છે ને ગીતો નૌશાદના ગાય છે ?'' પેલાને તો ખખડવાનો પગાર મળતો હતો એટલે કાંઇ બોલ્યો નહિ, પણ દાદાને મોડે મોડે ભાન થયું કે, ગીતો એવા સરળ બનાવવા જોઇએ જે આવા સાવ સામાન્ય માણસો પણ ગાઇ શકે...!

ફિર ક્યા...? એ પછી આખી જીંદગી નૌશાદને પોતાના નોકરને ખખડાવતા રહેવું પડે, એવા ગીતો દાદા બર્મને બનાવ્યા ! શરૂઆત 'મશાલ' પહેલા ફિલ્મ 'દો ભાઇ'થી થઇ ચૂકી હતી, 'મેરા સુંદર સપના બીત ગયા..' (ગીતા રોય). આ જ ગીત દાદાની દાદીએ...આઇ મીન, વાઇફે જીવનભર ગાવું પડયું હોત, જો કુમાર શોચિનદેબો વર્મણે વિદ્રોહ પોકાર્યો ન હોત. સહુ જાણે છે કે, દાદા ત્રિપુરાના રાજઘરાનાના સીધા વારસ હતા, પણ મીરા દાસગુપ્તા રાજઘરાણાની ન હોવાને કારણે 'શાહી ખાનદાને' આ લગ્ન ન સ્વીકાર્યા. દાદા કહે, 'ધેટ્સ ઓકે... મારે તમારી જાયદાદ નથી જોઇતી...એકલી મીરા જોઇએ છે.'

આ ફિલ્મમાં દાદાના આસિસ્ટન્ટ નહિ, ટાઇટલ્સ મુજબ તો સહસંગીત મન્ના ડેએ આપ્યું હતું. મન્ના દાનું સાચું નામ તો પ્રબોધચંદ્ર હતું, પણ મન્ના એટલે બંગાળીમાં 'મુન્ના' અને આ ફિલ્મમાં ટાઇટલ્સમાં 'મુન્ના ડે' લખવામાં આવ્યું છે.

અશોક કુમાર આ ફિલ્મ વખતે હશે કોઇ ૪૮-૪૯ વર્ષનો, મેં તો જો કે, એને એકેય ફિલ્મમાં જુવાનજોધ જોયો જ નથી. 'જીવનનૈયા'માં પહેલી વાર એ ફિલ્મોમાં આવ્યો, ત્યારે ય કાંઇ આજના સચિન તેન્ડુલકર જેટલો ય યુવાન લાગતો નહોતો, પણ અભિનયમમાં એ આજના અમિતાભ બચ્ચન કે દિલીપ કુમાર કરતા ય સવાયો હતો, એ ન માનો તમારો પ્રોબ્લેમ છે. કારણ ગમે તે હોય, પણ એ કન્વેન્શનલ હીરો ન હોવાથી હીરો તરીકે જામતો દેખાતો નહતો. મારા કારણમાં હું સાચો ય હોઉં, કારણ કે, એ સમયની ફિલ્મોમાં પણ એને બહુધા એન્ટી-હીરોના રોલ વધુ મળતા. 'મશાલ' તો નિર્માણ પણ એણે કરી હતી. આપણા દેશમાં કોઇ મરાઠી, સાઉથી કે બેંગોલી ફિલ્મો બનાવે તો આખી ફિલ્મનું નિર્માણ અનુક્રમે એમના મરાઠી, સાઉથી કે બંગાળીઓથી જ ભરચક હોય. ગુજરાતીઓ ગમે તેટલા ઉંચા પહોંચે, ગુજરાતી સિવાય બધાથી તંબૂ ભરચક કરી દે. એક ગુજરાતી બીજા ગુજરાતીને આગળ લાવતો નથી. એ જ ગુજરાતીઓની સફળતાનું રહસ્ય હશે ! અહી દાદામોનીએ એ સમયની ખૂબસુરત અભિનેત્રી સુમિત્રાદેવીને હીરોઇન તરીકે લીધી. આ સૂમિને તમે જુઓ તો બિલકુલ સુચિત્રા સેન જેવી લાગે. સુમિત્રા દેવીનું સાચું નામ તો નીલિમા ચેટર્જી હતું ને બહેન એમના એડવોકેટ પિતાની મરજી વિરુધ્ધ એક્ટ્રેસ બન્યા હતા. સાયગલની 'માય સિસ્ટર' એની પહેલી ફિલ્મ. રાજ કપૂરે ફિલ્મ 'જાગતે રહો'માં એને લીધી હતી. યાદ રહ્યું હોય તો, 'જીંદગી ખ્વાબ હૈ, ખ્વાબ મેં જૂઠ ક્યા, ઔર ભલા સચ હૈ ક્યા...'ગીત પરદા પર ગાનાર મોતીલાલની આ ફિલ્મમાં એ પત્ની બને છે. સુમિને લગ્નો કરવા ઉપર હજી હાથ બેસું બેસું કરે, ત્યાં જ ૧૯૯૦ની સાલમાં એનું અવસાન થયું, નહિ તો પહેલા લગ્ન પછી છુટાછેડા, બીજાવાળાએ આપઘાત કર્યો ને ત્રીજા કોઇ શર્મા નામના વેપારી સાથે સારૂં ચાલ્યું, એટલે ત્રણ જ લગ્નોમાં જીવન સમેટી લેવું પડયું. ભ'ઇ, ભાગ્ય કોઇનું થયું છે તે આનું ય થાય ? આ તો એક વાત થાય છે.

'મશાલ' બંગાળની પૃષ્ઠભૂમિ પર બનેલી ફિલ્મ હતી. આ પ્રદેશમાંથી શરદ બાબૂ, રવીન્દ્રનાથ, બંકીમચંદ્ર કે અન્ય સાહિત્યકારોએ મોટા ભાગે નાયિકાપ્રધાન સાહિત્ય આપ્યું છે. સ્ત્રીને શક્તિમાન સમજવાની જરૂરત બંગાળી સાહિત્યે મેહસૂસ કરાવી કહેવાય. અહી પણ સુમિત્રાદેવી અને અશોક કુમાર નાનપણના પ્રેમીઓ હોય છે, પણ પૈસાની લાલચે સુમિના ફાધર એના લગ્ન બુઢ્ઢા કરોડપતિ (મોની ચેટર્જી) સાથે કરાવી દે છે. લગ્નની આગલી રાત્રે સુમિને ભગાડવા આવેલો અશોક પકડાઇ જાય છે ને સુમિનો બાપ અશોકની છાતી પર સળગતો સળીયો ચીપકાડીને સજા કરે છે. અશોક કલકત્તા આવીને વકીલાત શરૂ કરે છે, જ્યાં સુમિની જ ઉંમરનો દીકરો (કનુ રોય) ફૂલ વેચવા વાળી અંધ યુવતી (રૂમાદેવી)ના પ્રેમમાં પડે છે. રૂમા સાથે અશોકને ય પ્રેમ થઇ જાય છે, દારૂડીયા નાના પળશીકરને ય પ્રેમ થઇ જાય છે. પાછળથી ખબર પડે છે કે, જે ઘરમાં સુમિ રહેતી હોય છે, એ કરોડની સંપત્તિની માલકીન આ રૂમાદેવી હોય છે. પેલું ઘણી સ્ત્રીઓની ફિતરત હોય છે ને કે, 'હું તો મરૂં, પણ તને વિધૂર બનાવું..' એમ સુમિ પોતે તો અશોક સાથે પરણી નહિ, પણ પેલો પ્રજ્ઞાચક્ષુ રૂમાને પરણવા માગે છે. એમાં ય સુમિ સુનામી બનીને અશોકના જીવનમાં કાળો કેર વર્તાવી દે છે. (હમણાં કોણ બોલ્યું કે, સ્ત્રીઓ ઉપર બહુ અત્યાચારો થાય છે..?) છેવટે નમતું તો અશોકને જ જોખવું પડે છે. એની બધી ફિલ્મોની જેમ હીરોઇન છેવટે બીજો હીરો કે સાઇડ હીરો લઇ જાય ને ભ'ઇ રાબેતા મુજબના લટકતા રહી જાય.

યસ, રૂમાદેવી નામ તમે બહુ સાંભળ-સાંભળ કર્યું હોય તો એ અશોક કુમારની સગી ભાભી હતી, એટલે કે કિશોર કુમારની પહેલી પત્ની. હાલમાં ૨૦ થી ૪૦ની ઉંમરે પહોચેલી જે કોઇ માતા કે બહેન પોતાના રૂપ ઉપર મોટા ફડાકા મારતી હોય તો આ રૂમાદેવીના બે ફોટા જોવા જેવા છે. એક તો, આ ફિલ્મ બની એ વખતના ફોટા અને બીજું હાલમાં એ કેવી વિકૃત દેખાય એવી કદરૂપી બની ગઇ છે, એ ફોટા જોવા. ઉંમર કોઇને છોડતી નથી. અરે આજની ભાગ્યે જ કોઇ હીરોઇન ટકી શકે, એટલી સુંદર આ રૂમાદેવી હતી. તાબડતોબ જોઇ જ નાંખવી હોય તો યૂ-ટયૂબ પર ફિલ્મ 'મશાલ'નું લતાએ ગાયેલું, 'આંખો સે દૂર દૂર હૈ પર દિલ કે પાસ..' જોઇ લેવા જેવું છે.. સાંભળવામાં તો ધ્યાન બગાડશો તો લખાય ને કે, સાંભળી લેવા જેવું છે ! આ રૂમા એટલે કિશોર પુત્ર અમિતકુમારની મમ્મી. એવી જ રીતે, જોય મુખર્જીની મમ્મી સતિદેવી પણ આ ફિલ્મમાં નાનકડા રોલમાં છે. ફિલ્મ જોવાના હો તો મારે જણાવવું નહિ પડે કે, કઇ ? કારણ કે, એનું ય મોઢું કિશોર કુમારને ઘણું મળતું આવે છે !

બંગાળીઓમાં વાઇફોને 'દેવી'બનાવવાની ફેશન હશે. દરેકના નામની પાછળ 'દેવી' લાગે. આ ફિલ્મની અન્ય સ્ત્રીઓ નિહારિકા દેવી કે ગૌરીદેવી પણ ખરી. આપણામાં સાલું પતિઓને 'દેવ'બનાવવાની ફેશનનો ચાલે !

આ ફિલ્મમાં આપણા સુરતના ગુજરાતી ચરીત્ર અભિનેતા આદરણીય કૃષ્ણકાંત (ભૂખણવાલા) એમની પૂરબહાર યુવાનીમાં જોવા મળશે. અદાલતમાં થોડી વાર માટે આવીને પણ એ છવાઇ જાય છે. જન્મ્યા ત્યારે ય આટલા જ ઘરડા હશે. એવું આપણને લાગ-લાગ કરે, એ નાના પળશીકર પણ પૂરી જુવાનીમાં હતા, ત્યારે આ ફિલ્મમાં કામ કર્યું છે. કહીએ નહિ તો ખબરે ય ન પડે કે, આ નાના છે, આ કૃષ્ણકાંત છે કે, આ શિવરાજ છે. શિવરાજ એટલે બારે માસ રોતો રહેતો ડોસો. મોટા ભાગે તો ગરીબ હીરોઇનનો બાપ બન્યો હોય.. એ વાત જુદી છે કે, કરોડપતિના રોલમાં એ શોભે ય નહિ !

હેલનને ફિલ્મોમાં લાવનાર સદાબહાર ડાન્સર કક્કુનો આ ફિલ્મમાં એક આઇટમ ડાન્સ છે. હવે માપવા જઇએ તો ખબર પડે કે, ફિલ્મમાં જોઇ લેવાદેવા વગરનો કોઇ ડાન્સ ઘુસાડી દેવામાં આવ્યો હોય, એને આઇટમ-ડાન્સ કહેવાય. ૫૦ના દાયકામાં કક્કુની જાહોજલાલી હતી. આમ જુઓ તો એકે ય ફિલ્મમાં એ ન હોય એ ન બને. પૈસા એટલા કમાઇ કે, મુંબઇમાં એના બંગલાની ગોળ ફરતી દિવાલને અડીને એના જૂતાં-ચપ્પલના મોટા શો-કેસો બનાવ્યા હતા. રોજ જુદી તો આપણી વાઇફો ય પહેરતી હોય છે, પણ આને તો શોખ જ ખૂબ મોંઘા જૂતા-સેન્ડલ્સ ખરીદવાનો...! (આટલી જોડીઓ ઘણા નેતાઓને ત્યાં હોય છે, પણ એ ખરીદેલા નહિ, સ્ટેજ પરથી ખાધેલા હોય !) એક વખત સમય ખરાબ શરૂ થયો કે કક્કુનું સઘળું લૂંટાઇ ગયું અને એ મરી ગઇ ભિખારી અવસ્થામાં. ફિલ્મ ઉદ્યોગની એક પણ વ્યક્તિ એના મૃત્યુ પછી ય આવી નહોતી.

કક્કુ લૉકલ ટ્રેનો ઉપરના બ્રીજ ઉપર મરેલી મળી આવી હતી. '૫૦ આસપાસની ફિલ્મો જોઇએ એટલે કે આનંદ જરૂર થાય, એ વખતના કલ્ચર કે રીતરિવાજો જોવાનો.

આજે કોણ માને કે, એ સમયે ઘરની બહાર નીકળો ત્યારે હાથ વડે ગોળગોળ ફેરવતા રહેવાનો લૂગડાંનો પંખો રાખવો પડતો. બંગાળીઓના કપડાં અને સાડી પહેરવાની અનોખી ઢબ આજે ય પ્રસ્તુત છે.

ન્યુ થીયેટર્સ કે બોમ્બે ટોકીઝના ચાહક વડિલોએ ફિલ્મ જોવા જેવી ખરી.

20/11/2013

મિસ્ટર બફાટ

અમારાથી હમણાં બહુ મોટું બફાઈ ગયું. બાફી મારવાના જગતમાં અમારૂં નામ જાણિતું ખરૂં. ઈરાદો ખરાબ ન હોય પણ અમારા બફાટને કારણે બીજાનું ધનોતપનોત નીકળી જાય, એની એ બીજા લોકોને પહેલી અને અમને પછીથી ખબર પડે.

આમાં આવું કંઈક થયું હતું.

રાકેશના ઘેર આમ અમારી અવરજવર ખરી. વર્ષે-દહાડે બે-ચાર વાર જવાનું થાય. એ તો હિમ્મતનગર રહે, પણ જાપાનમાં કહેવત છે કે 'દોસ્તનું ઘર દૂર હોતું નથી.' યાર દોસ્તો દૂર રહેતા હોય એમાં આપણને એક ફાયદો કે, જમાડયા વગર તો પાછા ન મોકલે... ભલે દયાધરમને કારણે! રોજ પોતાને જ ઘેર જમવું, એવો ફાંકો અમારા ખાનદાનમાં કોઈને નહિ. કયારેક પોતાના ઘેર પણ જમવું જોઈએ, એવા નિયમો પણ લઇ નાંખીએ. જમવા માટેના બહારના ઓર્ડરો ઉપર પૂરતું ધ્યાન આપવાને કારણે ઘરની એકની એક રસોઇમાંથી આપણને મુક્તિ મળે છે અને રોજ બદલતા સ્વાદ સાથે સારૂં જમવાનું મળે છે.

રાકેશે અમને ફેમિલી સાથે જમવા બોલાવ્યા હતા. નોર્મલી... આઈ મીન, અગાઉ એક વાર અમને ફેમિલી સાથે જમવા બોલાવી ચૂકેલા સંબંધીઓ, બીજી વાર ફેમિલી સાથે જમવા બોલાવતા નથી. આપણે ય સમજીએ ને કે, દર વખતે ૨૬-જણના ફેમિલી સાથે કોકના ઘેર જમવા જઈએ એ સારૂં ન લાગે.

રાકેશ ભૂલી ન જાય એટલા માટે આપણે અમદાવાદથી ફોનો કરીને જ નીકળવાનું. જૈનો આમે ય બીજાને જમાડીને રાજી થાય છે, એ ધોરણે મને તો અમારા માટે માન થયું કે, અન્યને રાજી કરી આપવાની અમારામાં કેટલી બધી તમન્નાઓ છે! શરીરનો આકાર જોઈને, રાકેશ તો રોજ પોતાને ઘેર જ જમતો હશે, એવું લાગે. હશે, આપણાથી બધાને કાંઈ બ્રાહ્મણ બનાવાય છે? બા કેવા ખીજાય?

પહેલા બફાટની તો હિમ્મતનગર પહોંચ્યા પછી ખબર પડી. રાકેશે એકચ્યૂઅલી, અમને પૂરા ફેમિલી સાથે જમવાનું કીધું હતું ને અમે ફક્ત બે જ પહોંચ્યા. આ તો ઠીક છે કે, બાકીના ૨૪ પોતાની વ્યવસ્થાઓ કરી લેવા કાબિલ છે, પણ જીવો તો બળે. સાચું પૂછો તો હવે બીજાને જમાડનારા બહુ રહ્યા પણ નથી. ''નેકસ્ટ ટાઈમ આખા ફેમિલી સાથે બે વાર જમવા આવીશું,'' એવું કહીને રાકેશના ઉત્સાહને ઠંડો પાડયો.

રાકેશને ઘેર અગાઉથી અન્ય મેહમાનો બેઠેલા હતા, ફેમિલી સાથે. અમારા ઉપરાંત અન્ય પણ રાકેશની રસોઈના ચાહકો હશે, એ જાણી આનંદ થયો. એનલાર્જ કરેલા ગોળના બે રવા બાજુ બાજુમાં મૂક્યા હોય, એમ એ વિરાટકાય પતિ-પત્ની સોફામાં અડી અડીને બેઠા હતા. સામે એમના ભ'ઈ-ભાભી હશે રામ જાણે, પણ અહીં કેસ બિલકુલ ઊલટો હતો. એની વાઇફ સામે બીજી વાર જોઈશ તો એનો ગોરધન ઊભો થઈને થપ્પડ મારી દેશે, એવો ફડકો પેલીને પહેલી વાર જોયા પછી મને થયો. હું કોઈનું ખિસ્સું કાતરતા પકડાયો હોઉં, એવી નજરે સાલો મારી સામે જોતો હતો. આવું વધારે વખત જોવા-બોવાનું થાય તો આ બાજુ મારી વાઈફ પણ બે થપ્પડ મારી દે એવી છે... મને નહિ, પેલાની વાઈફને! અમારામાં આવા પ્રમાણભાનો બહુ રહે! મારી સામે અન્ય કોઈ સ્ત્રી ઊંચી આંખ કરીને જુએ તો વાઈફ સહન ન કરે... વાંક ગમે તેનો હોય, ટીચાવાની પેલી જ થાય... ! અને એ મારા માટે સારૂં પણ છે. હજી મારામાં વહેમાવા જેવું કંઈક પડયું છે, એ એહસાસ એને થતો રહેવો તંદુરસ્તીની નિશાની છે... આ તો એક વાત થાય છે!

આ તો જસ્ટ... વાચકોનો જીવ ન બળે એટલે ખુલાસો કે, પેલી પબ્લિકમાં રૂપિયો ય ઈન્વેસ્ટ થાય એમ નહોતો. જેને કારણે સાલો મારા ઉપર વહેમાયો હતો, એ એની વાઇફ નાનપણમાં ટુવાલ ગળી ગઈ હશે, એવો આકાર એના પેટનો હતો. માથામાં ખચાખચ તેલો નાંખેલા હતા અને સોફા ઉપર અગાઉ કોઈ ચીકણો કોલસો ઘસી ગયું હશે, એવું તેલનું ધાબું એણે પાડયું હતું. ભાઈ ખુદ બે-ચાર જનમ પહેલાના જનમ લઉ-લઉ કરતા હશે તે આ વખતે ૮-૧૦ સામટા સીઝેરિયનો કરાવીને ફાઇનલી જન્મ્યા હશે, એવા આકારો લઈને ધરતી પર અવતર્યા હતા. આપણા બધાનું ડોકું બે ખભાની વચ્ચોવચ્ચ હોય ને... આમનું સહેજ ડાબી બાજુ ખસી ગયું હતું. ગટરમાંથી રૂપિયાનો સિક્કો કાઢતી વખતે એક જમાનામાં હાથ ભરાઈ ગયો હશે ને ગામ આખું એ હાથ ખેંચવા આવ્યું હશે, કે એ હાથ લાંબો રહી ગયો હતો. વાચકોના ઉપર ખરાબ સંસ્કારો ન પડે, એટલે આ મેહમાનોના બાળકો વિશે કાંઈ લખતો નથી. મારી ગણત્રીમાં ભૂલ થતી ન હોય તો બધું મળીને એ લોકો બે બાળકો સાથે લાવ્યા હતા.

એ બધાના ચેહરાઓ જોયા પછી એક ખ્યાલ તો આવ્યો કે, આ લોકો છેલ્લા ૨૦-દિવસથી જમ્યા નહિ હોય. અમારો પરિચય કરાવવામાં આવ્યો. જમવાના સબ્જેક્ટમાં રાકેશ અમારી સાચી ઓળખાણ ન આપી દે તો સારૂં, એવું ય લાગ્યું. અમને તો રાકેશના ફેમિલીએ સુંદર આવકાર આપ્યો, પણ અગાઉથી ક્રીઝ પર ચોટેલા બેટ્સમેનો હતા, એ સદીઓથી બઠેલા હશે અને હવે રાકેશ ફેમિલી સાથે ઘર છોડીને કોક દૂરના પ્રવાસે નીકળી જશે, તો ય આ લોકો ઊભા નહિ થાય, એવું મનમાં સેટ થતું હતું... અમારા મનમાં નહિ, રાકેશના મનમાં! અમારા મનો તો ગંગા જેવા પવિત્ર હતા કે, રાકેશ અમને જમાડવા તૈયાર થયો છે તો આ લોકોને ય જમાડશે.

કદાચ... અમારો પરિચય કરાવ્યો, એ રાકેશની તોતિંગ ભૂલ હતી. હું લાગણીવાળો બહુ. એકલા એકલા જમવાનું મને બહુ ફાવતું નથી. અફ કોર્સ, અહીં તો રાકેશના ફેમિલી સાથે જમવાનું હતું, છતાં ય આપણને એમ કે, પેલા લોકો ય જમીને જ જાય.

બસ. અહીંથી મારા બફાટની શરૂઆત થઈ. રામ શબરીના આશ્રમમાં ગયા, તે દિવસથી રાકેશના ઘેર ચોંટેલા આ લોકો ક્યારે ઊભા થાય, એની રાકેશનું ફેમિલી રાહ જોઈને બેઠું હતું ને હું લાગણીઓના ઝનૂનમાં આવી ગયો. કોઈ જમ્યા વગર ઊભું થાય, એ મારાથી નથી જોવાતું (મારા ઘરે એવું જોવાના ચાન્સો બહુ મળે !) એટલે મેં એમના ખભા પકડી પકડીને આગ્રહો કરી કરીને બેસાડયા. (ખભા પેલીના વાઈફના નહોતા પકડયા!) રાકેશે મારી સામું એવી રીતે જોયું, જે રીતે દ્રૌપદીની લાજ લૂંટાતી હતી, ત્યારે યુધિષ્ઠીર સામે અર્જુને જોયું હતું. આ લોકો ઉઠતા હતા, ત્યારે 'ચલો હવે જઈએ...' બોલાય, એ ભેગા જ રાકેશનો પરિવાર એકદમ ઊભો થઇને એક સાથે, ''બસ ત્યારે...?'' બોલ્યો. અમે લાગણીવાળા બહુ એટલે ડબલ ઝનૂનથી ઊભા થયા ને પેલા લોકોને પરાણે બેસાડી દીધા, ''અરે ગુરૂ... એમ કાંઈ જમ્યા વગર જવાય છે રાજ્જા... ! અરે એક સે ભલે દો... સાથે જમીએ... બેસો બેસો !''

આ લાંબા વાક્યનો એક એક શબ્દ કાળમીંઢ પથ્થર હોય ને અમે બન્ને ઉપાડી ઉપાડીને રાકેશના ફેમિલી-મેમ્બરોને મારતા હોઈએ, એવો દુઃખાવો દેખાતો હતો. અમને ખબર નહિ કે, આ પબ્લિક ગઈ કાલે રાત્રે જ રાકેશના ઘેર પેટો ભરી ભરીને જમી ગઈ છે... આ તો મોબાઈલ ભૂલી ગયા હતા, તે લેવા પાછા આવ્યા, એમાં ય ઊભા થતા નહોતા.

મારા લાગણીશીલ ઝનૂનના તબક્કા દરમ્યાન એક તબક્કે રાકેશ મારો ખભો પકડીને મને અંદર લઈ જવા માંગતો હતો તો મેં એને સમજાવી દીધો, ''તું ચિંતા ના કર રાકેશ... તારાથી નહિ માને... મારા પ્રેમભર્યા આગ્રહ સામે આ બધા જમવા બેસી જશે !''

અમે બહુ વાઈફે રંગેચંગે મસ્ત મજાનું ડિનર રાકેશના મેહમાનો સાથે લીધું. એ નહતો. પૂછ્યું ત્યારે ખબર પડી કે, પિરસવાનું મહારાજને સોંપીને એ આખા ફેમિલીને લઈને હોટેલમાં જમવા ગયો છે... !